Aktualności - Haft żukowski zgłoszony do Narodowego Instytutu Dziedzictwa - Gmina Żukowo

Wczoraj w Urzędzie Gminy Żukowo została otwarta wystawa pokonkursowa haftu kaszubskiego. Wystawa będzie czynna do 21 sierpnia w godzinach pracy urzędu.

Poniedziałek i wtorek: 7.30 - 17.00
Środa, czwartek: 7.30 - 15.30
Piątek: 7.30 - 15.00

Na uroczystym otwarciu obecna była wójt Gminy Linia Bogusława Engelbrecht oraz Starosta Powiatu Kartuskiego Bogdan Łapa. Wystawę otworzył Burmistrz Wojciech Kankowski z Przewodniczącym Rady Miejskiej Witoldem Szmidke. Uroczystość, podczas której można było usłyszeć wiele na temat historii haftu kaszubskiego od organizatora tradycyjnego konkursu haftu kaszubskiego w Linii Edmunda Szymikowskiego - poprowadził żukowski OKiS. Na uroczystości nie zabrakło hafciarek kaszubskich, a także młodzieży i dzieci, które od małego zapoznają się ze sztuką haftu. Na wystawie można obejrzeć prace laureatów konkursu haftu koaszubskiego w Linii, a także prace Kaszubów z Kanady.

Tymczasem haft kaszubski ma szansę stać się oficjalnym elementem dziedzictwa narodowego. Marian Jeliński, mieszkaniec Żukowa, zaangażowany w kaszubskie pszczelarstwo oraz promocję haftu kaszubskiego, poinformawał, że Fundacja Skansenu Pszczelarskiego w Żukowie zgłosiła żukowską szkołę haftu kaszubskiego do Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.

Ręczne hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej jest jednym z starszych elementów kultury na Kaszubach. Wiedza i umiejętności związane z ręcznym hafciarstwem kaszubskim szkoły żukowskiej są zgodne z definicją niematerialnego dziedzictwa kulturowego Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (Dz.U. 2011 nr 172, poz. 1018). Istotne są tu też: art. 12, ust. 1 pkt f Europejskiej Karty języków regionalnych lub mniejszościowych, sporządzonej w Strasburgu dnia 5 listopada 1992 r. (Dz.U. 2009 nr 137, poz. 1121) i zapisy Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. 2005 nr 17, poz. 141).

Gdyby starania o wpisanie hafciarstwa kaszubskiego szkoły żukowskiej na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego się udały, możliwe byłyby starania o jego wpis na jedną z systemu list UNESCO. Do tej pory np. do indeksu tłumaczeń UNESCO (Index Translationum) trafiły niektóre tłumaczenia literatury kaszubskiej na język polski.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Haft kaszubski szkoły żukowskiej wykonany jest zwykle na białym płótnie lnianym, a niekiedy na innym płótnie np. szarym. Cechuje go siedem zasadniczych kolorów: jasnoniebieski, średnioniebieski, ciemnoniebieski, zieleń oliwkowa, żółty słoneczny, czerwony i czarny.
Elementy kolorowe wykonane są z nici muliny. Ważnymi elementami tego haftu są: żuk/kłos, modrak/mòdrôk, dzwonek/zwónk, niezapominajki/niezabôtczi, tulipany/tëlpë, róża/róża, lilia/lelijô, bratek/maceszka, które według Jadwigi Ptach pochodzą z szat liturgicznych.

Według niej z szat liturgicznych pochodzą również: goździk/granôtka, motylek/mòtilk, ptasi dziobek/ptôszi dzóbk.
Istotne są też m.in.: wąs/wąs, wisienka/wiszenka, pąk/pãczk, pawie oczko/pawié òczkò, pszczółka/pszczółka, gwiazda morska/mòrskô gwiôzda, rozeta/rózeta, koniczynka/koniczënka, serce, liść ostu/lëst òstu, słoneczko/słuńce, margerytka/malbrónka, palmeta/palméta, owoc granatu/brzôd granatu, tzw. półgwiazda i inne.

Jadwiga Ptach zajmowała się projektowaniem, wykonywaniem oraz propagowaniem haftu kaszubskiego. Dbała o artystyczną stronę haftu, oryginalność sztuki oraz opracowywanie wzorów. Prowadziła kursy haftu, brała udział w konkursach i wystawach. Razem z swoją siostrą Zofią od 1950 r. organizowała pracę młodym hafciarkom. Polegała ona na krojeniu materiału i nadawaniu mu fasonu, kopiowaniu wzorów oraz rozdzielaniu nici. Jej prace były nagradzane za wysoki poziom artystyczny i autentyczność tradycji.

Dzięki jej wysiłkom haft kaszubski wzbogacił się o elementy oparte na najstarszych wzorach zachowanych w skarbcu poklasztornym w Żukowie. Z jej doświadczeń i pomocy w dziedzinie haftu korzystał (Państwowy) Instytut Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie. Wykonany przez nią haft znajduje się w Muzeum Etnograficznym w Gdańsku-Oliwie.

W lutym 1968 r. odwiedził Jadwigę Ptach A. Grzędzicki, prosząc o wykonanie kompozycji
składającej się wyłącznie z elementów szkoły żukowskiej. Skomponowała piękny wzór, który później - po jej śmierci - wyhaftowany został przez Marię Nowicką. Do niej powiedziała kiedyś:
„Na twoich pracach mogę z satysfakcją położyć swoją pieczątkę."

Według kaszubskiej szkoły, zaleca się najpierw wyszyć gałązki, wisienki/wiszenczi,
liście/lëste, wąsy/wąsë. Łodyżki kwiatowe nie powiązane z gałązką główną (od niej oderwane) są według hafciarek pozbawione realizmu. Zwykle ich zdaniem nie powinny one być w takiej wersji stosowane.

Tulipany, których jest wiele odmian, haftuje się zwykle w dwóch lub trzech odcieniach koloru niebieskiego. Rozeta wykonana jest kolorem jasnoniebieskim lub średnioniebieskim, rzadziej czerwonym. W jej środku jest podwójna obwódka wypełniona węzełkami. Kratkę wykonuje się zgodnie z osnową i wątkiem. Wisienka haftowana jest zgodnie z kierunkiem
łodyżki. Obwodzi się ją jedną nitką, a w dużych serwetach dwoma
nitkami w kolorze czarnym. Liść ostu bywał haftowany w dwóch
odcieniach zieleni, a dolna jego połowa była ciemniejsza. Dawniej bywały róże w trzech odcieniach czerwonych i stosowano też nici brązowe.

Więcej szczegółów o technice haftowania podała Barbara Rezmer w swoim opracowaniu pt. "Jak haftować po kaszubsku" (wydanym w Gdańsku w 1979 r.). Według niej z muliny złożonej z 6 cienkich nitek, haft wykonujemy zwykle w 2 nitki. Na obrusach i poduszkach, których elementy są większe stosuje się 3 nitki.

Jak podaje Rezmer stosowane są 4 podstawowe rodzaje ściegów: 1) wodny, 2) płaski, 3)
krzyżyki i 4) węzełki. Ścieg wodny bywa: pojedynczy, podwójny, a
znany jest też atłaskowy.

Według Rezmer cegiełkę żukowską wykonuje się zaczynając od środka motywu, a szachownicę pełną żółto-czarną w środku słonecznika, ale inna jest szachownica w bratku. Jak podała ta Autorka promyki słoneczka haftuje się nitką podwójną przeciągając ściegi tam i z powrotem. Brzegi haftów często wykańcza się mereżką, rzadziej ząbkami lub frędzlami.

(materiał nadesłany przez M. Jelińskiego)